Oorsprong ras | Neergang | De redder | De toekomst | Raskenmerken
De Bonte Bentheimer is een oud varkensras dat van eind negentiende eeuw tot halverwege de twintigste eeuw veel voorkwam in het de grensstreek van Bad Bentheim en Twente. Tegenwoordig zijn er niet zoveel raszuiver varkens meer van dit ras. Deze website geeft informatie over dit bijzondere varken; over de kenmerken, de eigenschappen en de geschiedenis. Daarnaast vindt u informatie over de kleinschalige varkenshouderij in het algemeen; deze informatie spitst zich toe op de regelgeving, voeding en huisvesting.
Deze website geeft voor leden toegang tot het interactieve stamboek van Zooeasy. Dit gedeelte biedt fokkers en houders informatie over de fokkerij. In het stamboek kunnen de stamboekgegevens van de raszuivere Bonte Bentheimers in Nederland geraadpleegd worden. Voor dit gedeelte heeft U inloggegevens nodig. Het beheer daarvan ligt bij de stamboekbeheerder.
Deze website geeft ook toegang tot een advertentie gedeelte waar fokkers en houders hun dieren en aan de kleinschalige varkenshouderij verwante producten kunnen aanbieden.
Deze website is voortgekomen uit de Vereniging het Nederlandse Bonte Bentheimer Landvarken. Het doel van deze website is het delen en overdragen van kennis van het Bonte Bentheimer varken voor de fokkers en houders van deze dieren. Daarmee proberen we dit mooie ras voor volgende generaties te bewaren. Dit initiatief is tot stand gekomen met behulp van een subsidie “praktijknetwerken veehouderij” van het voormalige ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV)
Het Bonte Bentheimer varken is bekend sinds halverwege de 19e eeuw. De Bonte Bentheimer is een ras dat het behouden waard is vanwege de goede vleeskwaliteit, zijn robuustheid, zijn vitaliteit, zijn vriendelijkheid en de goede moedereigenschappen. De belangrijkste uiterlijke kenmerken zijn:
- Middelgroot varken.
- Type landvarken
- Loboren
- Lang gerekt
- Minimaal 12 tepels
- Kort bekken
- Onregelmatige zwart vlekkenpatroon op witte of lichtgrijze ondergrond
- Schouderhoogte zeug 70 cm beer 75 cm
- Gewicht volwassen zeug 180 kg en beer 250 kg
Oorsprong van het ras
Begin 1800 was men in Noord Duitsland was men niet langer tevreden over de prestaties van de toenmalige huisvarkens. Door de opkomende industrie werd de vraag naar vette varkens groter. De toenmalige huisvarkens waren te mager om aan die vraag te kunnen voldoen. Daarom begon men rond 1840 het zogenaamde Marschschwein, een variant van het Europese landvarken, in te kruisen met Berkshire- en Cornwall- beren uit Engeland. De gebieden rond Bentheim, Cloppenburg en Wettringen kunnen als oorsprongsgebied van de Bonte Bentheimer worden gezien. Hier werden de uit de kruisingen voortkomende gevlekte biggen met loboren gebruikt om mee verder te fokken.
Het verzorgen van de varkens was in die tijd een taak voor de boerin. Men denkt dat het ook de boerinnen waren die zich bezig hielden met de fokkerij en de selectie van nieuwe fokdieren. De loboren en met name het unieke vlekken patroon waren niet alleen grappig om te zien, maar waren ook een prima middel om de varkens te identificeren. Tot en met de jaren 50 van de 20ste eeuw was de Bonte Bentheimer een veel voorkomend en gewaardeerd ras.
Neergang
Met de opkomst van de economie in de jaren zestig veranderde de vraag van de consument naar vlees. De consument verlangde een vlees kwaliteit met weinig vet. De Bonte Bentheimer heeft de aanleg om wat meer vet in het vlees te hebben. De Bonte Bentheimer begon op grond van zijn ongunstige vlees-vet verhouding ten opzichte van de huidige veredelde landvarkens steeds meer terrein te verliezen. Ook de fokkerij veranderde, enkele economisch voordelige rassen (met een betere voer-vlees conversie en een hogere groeisnelheid) namen de plaats in van vroegere regionaal aangepaste rassen. Het stamboek werd opgeheven en het aantal fokkers van Bonte Bentheimer varkens nam drastisch af.
De redder van het ras
Alleen de fokker Gerhard Schulte-Bernd uit Isterberg uit het graafschap Bentheim hield vast aan het fokken van de zwartbonte varkens en probeerde mensen van een gecoördineerde fokkerij te overtuigen. In de jaren 90 van de vorige eeuw was hij nagenoeg de enige met Bonte Bentheimer varkens. In Nederland was de Bonte Bentheimer uitgestorven. Met in geheel Duitsland nog zo’n 100 fokdieren werd het ras ook daar ernstig met uitsterven bedreigd. De hardnekkigheid van de heer Schulte-Bernd, het bewuster worden van de mens, met daarbij horend de vraag naar regionale producten, zijn een impuls voor een nieuwe bloeitijd voor het Bonte Bentheimer varken.
Hieronder een video van de NDR over de Bonte Bentheimer en het boek dat Tobias Böckerman over het ras schreef.
In Nederland was het Remi Hoeve die indertijd als vuurtorenwachter werkte op Terschelling, die geïnteresseerd raakte in de Bonte Bentheimer. Het Duitse stamboek vond het een goed idee als ook in Nederland varkenshouders met de Bentheimer zouden gaan fokken.
In 2005 importeerde Remi als eerste weer Bonte Bentheimers: twee jonge zeugjes. Even later begon hij te fokken met een uit Duitsland geïmporteerde beer: Hans Wurst. Ongeveer tegelijkertijd haalde kinderboerderij De Höfte in Oldenzaal enkele Bonte Bentheimers naar Nederland. Diverse Bonte Bentheimer biggen hebben in de daarop volgende jaren hun weg gevonden van Terschelling en Oldenzaal naar liefhebbers in het land. Daaronder bevond zich ook Jaklien Hessels van “De Broer” uit Laren, die samen met o.a. Remi Hoeve, kinderboerderij De Höfte en Dirk Perdijk aan de basis stond van de oprichting van de Vereniging het Nederlandse Bonte Bentheimer Landvarken en het nieuwe stamboek. Vanaf het eerste begin werd er nauw samengewerkt met de Duitse vereniging en het Duitse stamboek. Hieronder een video van de NDR over de Bonte Bentheimer en het boek dat Tobias Böckerman over het ras schreef.
Toekomst
In Nederland is een groeiende interesse voor de kleinschalige varkenshouderij als bedrijfsonderdeel van agrarische bedrijven die zich richten op de zorg, educatie en/of verwerking van streek- en kwaliteitsproducten. Door zijn rustige karakter, sobere wijze van houden en zijn uitstekende vlees kwaliteit sluit de Bonte Bentheimer prima aan op deze interesse. Steeds meer agrariërs, maar ook particulieren, weten dit ras weer te waarderen. De Bonte Bentheimer is dan ook langzaam bezig uit een diep dal te komen en heeft zijn weg gevonden naar kinderboerderijen, zorgboerderijen, particulieren en ook naar de liefhebber van een lekker stuk vlees.
Door samenwerking met Duitse fokkers en door de raszuivere Bentheimers te registreren in het nieuwe stamboek proberen we raszuiverheid en de kenmerken te behouden. Ondanks het feit dat het aantal Bonte Bentheimers stijgende is, is het nog steeds een ras dat met uitsterven wordt bedreigd. Door voorlichting en promotie proberen we de aantallen te laten stijgen en willen we de Bonte Bentheimer een langdurig perspectief geven in de kleinschalige varkenshouderij.
Raskenmerken
Een aantal eigenschappen van de Bonte Bentheimer zijn wel ras-typische kenmerken, maar zijn lastig te meten of te beoordelen aan het uiterlijk van het varken. Om deze eigenschappen toch te meten en te registreren zijn richtlijnen opgesteld. Het primaire doel van deze site is het behouden van het ras en het vergroten van de populatie. Op grond van richtlijnen worden er geen dieren uitgesloten van inschrijving in het stamboek. Op deze pagina staat hoe de raskenmerken beoordeeld moeten worden en wanneer ze in het stamboek geregistreerd moeten worden.
Moedereigenschappen
Bonte Bentheimer zeugen zijn goede moederdieren. Een eigenschap die we in de fokkerij graag willen behouden. Met Scorekaart 1 “worpmelding” worden de meetbare aspecten van de moedereigenschappen in beeld gebracht. Deze data moet in het stamboek geregistreerd worden. Met deze worpmelding worden niet alleen gegevens van het moederdier verzameld, maar deze gegevens komen ook bij het vaderdier in beeld. Naast erfelijke aanleg zijn ook omgevingsfactoren (gezondheid, rust, voeding en huisvesting) van invloed op de moedereigenschappen van een zeug. (bijvoorbeeld melkproductie, melksamenstelling of uitval van de biggen). Op de pagina “Varkens Houden” op deze website vind u informatie om de externe factoren zo optimaal mogelijk te maken. De meetbare aspecten van de worpmelding zijn:
Vruchtbaarheid
De Bonte Bentheimers staan bekend om hun goede vruchtbaarheid. Monitoring en selectie op vruchtbaarheid is daarom belangrijk. Wanneer een zeug regelmatig terugkomt na een dekking doet een fokker er wijs aan om die zeug en de nakomelingen niet meer in te zetten voor de fokkerij. Let dus bij dekberichten op de teruggekeerde zeugen. Op het moment dat een zeug regelmatig terugkeert, duidt dit erop dat de zeug moeilijk drachtig is te krijgen.
Toomgrootte
Een Bonte Bentheimer krijgt gemiddeld 8 tot 10 biggen. Gebruik een zeug niet meer als fokdier wanneer zij drie worpen achter elkaar meer biggen krijgt dan het aantal tepels van de zeug. Als een zeug drie keer 6 of minder biggen krijgt, is het ook niet verstandig om verder met de zeug te fokken. Weinig biggen kan duiden op vruchtbaarheidsproblemen.
Aantal gespeende biggen
Dit kengetal geeft weer hoeveel biggen de zeug heeft grootgebracht tot het moment van spenen. Als een zeug veel biggen heeft die sterven voordat ze gespeend zijn, duidt dit op problemen bij de zeug of biggen. Als U twijfelt over de rede van uitval raadpleeg dan uw dierenarts. De oorzaak kan namelijk liggen bij omgevingsfactoren of juist bij erfelijke factoren. Wanneer de biggensterfte voornamelijk veroorzaakt wordt door erfelijke factoren is het raadzaam om de zeug niet meer in te zetten voor de fokkerij.
Karakter
Uit gesprekken met houders van Bonte Bentheimers blijkt dat zij dit ras voornamelijk hebben gekozen vanwege het vriendelijke karakter. Bonte Bentheimers worden vaak op kinder- en zorgboerderijen gehouden. Het is dan noodzakelijk dat de varkens niet agressief zijn naar mensen. Karakter is een moeilijk te meten aspect. In de reguliere houderij worden de varkens voor productie gehouden, het karakter is dan minder van belang. De dieren worden slechts indirect geselecteerd op karakter door de houders. Vanuit de reguliere varkenshouderij zijn er dan ook geen methodes bekend om het karakter te meten. Gedragsdeskundigen hebben echter wel gedragstesten uitgevoerd bij varkens. Dit zijn relatief eenvoudige testen. Ze geven ook inzicht in het karakter van een dier. Fokkers kunnen bij de selectie van Bonte Bentheimers enkele van deze testen te gebruiken, zodat het vriendelijke karakter voor het ras behouden blijft. Er is een aparte pagina over de gedragstesten die uitgevoerd kunnen worden. In het stamboek is een mogelijkheid om de verkregen informatie bij de betreffende varkens te registreren.
Stressgevoeligheid
Stress heeft veel invloed op de gedragingen van een dier. Wanneer een dier gestrest is gedraagt het zich anders dan wanneer het ontspannen is. Dieren met chronische stress groeien langzamer en zijn gemakkelijker ziek door een verminderde afweer. Daarnaast heeft stress vlak voor het slachten een negatieve invloed op de vleeskwaliteit. Stress vererft gemakkelijk en komt bij enkele varkensrassen voor. Bonte Bentheimers zijn stress vrij. Op basis van gegevens is dit echt nog niet 100% uit te sluiten. Bij twijfel is het daarom goed om een stress test uit te voeren. Voor het meten van stressgevoeligheid van dieren zijn er verschillende methodes die toepasbaar zijn voor het Bonte Bentheimer landvarken:
- De halothaantest geeft uitsluitsel over stressgevoelige dieren. Bij een positieve uitslag zijn de dieren stressgevoelig bij negatief zijn ze ongevoelig. Jonge dieren worden verdoofd met het narcosemiddel halothaan. Bij stressgevoelige dieren trekken de spieren samen tijdens de narcose. Bij dieren die niet stressgevoelig zijn trekken de spieren niet samen. Deze methode staat bekend als erg betrouwbaar.
- DNA-onderzoek geeft uitsluitsel of een dier het stressgevoelige gen bezit. Voordat een fokker twee dieren wil kruisen, kan hij het DNA van beide ouders laten onderzoeken. Als blijkt dat beide ouders stressvrij zijn, is er ook 100 procent garantie dat de nakomelingen stressvrij zijn.
Vleeskwaliteit
Fokkers van Bonte Bentheimers geven aan dat ze ook de vleeskwaliteit een belangrijk punt vinden. Vleeskwaliteit is sterk afhankelijk van externe factoren als voeding, huisvesting, groeisnelheid, etc. Bonte Bentheimers worden kleinschalig en onder sterk verschillende omstandigheden gemest. Het is daarom op dit moment nog niet haalbaar om objectieve beoordelingscriteria voor vleeskwaliteit te vast te leggen. Het is bekend dat Bonte Benheimers doorgaans meer intramusculair vet hebben. Intramusculair vet is ver dat in kleine adertjes door het vlees heen lopen. Ze zorgen ervoor dat het vlees extra mals en smakelijk wordt. De kleine vetadertjes zijn na de bereiding (bakken, braden) vaak verdwenen. Veel slagers zijn enthousiast over de Bonte Bentheimer. Het vlees van de Bonte Bentheimer heeft vaak was dikkere vetrandjes. Als je dat niet zo lekker vindt kun je het vetrandje er eventueel afsnijden ná de bereiding van het vlees. Het vet zorgt ervoor dat het vlees mals en lekker blijft. Bovendien heeft u minder reuzel, boter of margarine nodig om in te braden. –> Meer over de slacht en de verwerking van de Bonte Bentheimer.